Pallieter
Felix Timmermans

Pallieter is een eenvoudige kerel uit het Neteland nabij Lier. De schoonheid van de natuur, de wisseling van de seizoenen, de geneugten van het leven – hij geeft er zich totaal aan over. Pallieters wereld is een idylle van plezier, bruiloften en processies. In zijn paradijs wordt gedanst en geschranst, gezwommen en gevrijd. De baas van dat paradijs is niet God, maar hijzelf: Pallieter, de vrije vogel.

De plot van het boek is niet op spanning berekend, maar weerspiegelt het gezapige leven van elke dag: Pallieter woont samen met zijn huishoudster Charlot, zijn paard Beiaard, zijn hond Loebas, de ooievaar Peterus en nog een stuk of wat andere dieren. Tijdens een groot feest ontmoet hij Marieke, het petekind van Charlot. Pallieter trouwt met haar en ze krijgen, tot overmaat van geluk, een drieling. Marieke – overigens gebaseerd op Timmermans’ vrouw Marieke Janssens – vervolmaakt zijn leven: ‘O Marieke, gij hebt mijn leven zo schoon en groot gemaakt.’ Maar dan komt Pallieter het nieuws ter ore dat er dwars door zijn idyllische heimat een spoorweg zal worden aangelegd. Pallieter besluit met vrouw en kinderen de wijde wereld in te trekken.

Timmermans schreef Pallieter na een zware ziekte. Op het nippertje aan de dood ontsnapt, gaf hij aan zijn nieuwe levenslust gestalte in Pallieter. Tegelijk kan het boek, dat net voor de Grote Oorlog werd geschreven en pas in 1916 werd gepubliceerd, gelezen worden als een literair tegenbeeld van de oorlogswaanzin.

Timmermans publiceerde niet alleen romans en novellen, maar ook toneelstukken en gedichten. Zijn werk maakt een opmerkelijke spagaat tussen traditie en vernieuwing: traditionele thema’s (adoratie van de natuur, gehechtheid aan de geboortegrond, vertrouwen in God) werkt hij uit in een eigenzinnige, sappige, kleur- en beeldrijke, soms naar het extatische neigende stijl. Timmermans was een bijzonder geliefd schrijver, ook buiten de landsgrenzen. Met intensieve lezingentournees haalde hij de band met zijn ruime lezerspubliek nog aan.

Zijn publieke imago kreeg later wel klappen. Timmermans’ activisme tijdens de Eerste Wereldoorlog en zijn veronderstelde culturele collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog maken van Timmermans vandaag een omstreden figuur.

Daar staat tegenover dat hij een veelzijdig oeuvre heeft nagelaten dat zelfs vandaag nog in de belangstelling staat. Dat bewijst de tekstkritische editie die Kevin Absillis en Wendy Lemmens in 2016 uitbrachten.

Absillis stipt in zijn nawoord aan dat je Pallieter perfect kunt transponeren naar het heden: 

Als Pallieter vandaag op de wereld kon worden losgelaten, even levenslustig en vlegelachtig als Felix Timmermans hem honderd jaar geleden schiep, dan zou hij de Oosterweelverbinding vervloeken, megalomane winkelcentra laken en protesteren tegen ministers van Leefmilieu die bossen versjacheren voor industriële belangen. Zijn scheten zou hij laten knallen in de gezichten van bankdirecteurs, beursspeculanten en andere makelaars in eigenbaat. Het duffe conformisme van de hardwerkende Vlaming zou hij ridiculiseren, evenals diens shopverslaving en algehele fantasieloosheid. Zijn hartelijkheid zou Pallieter bewaren voor sukkelaars uit verre streken, die hij zou ontvangen met rijstpap en boterhammen met hagelwitte plattekaas.

Ook op andere vlakken is de betekenis van Timmermans tot vandaag nog groot: ‘Pallieter’ en het werkwoord ‘pallieteren’ zijn intussen lemma’s in de Van Dale geworden; ook ‘melk de dag’, Pallieters van levenslust barstende credo, haalde het woordenboek (zie het lemma ‘melken’). Het is een erkenning die Timmermans met weinig schrijvers moet delen. 

Op deze pagina vind je audio- en videomateriaal over Felix Timmermans en Pallieter.

Lees hier de tekst van David Nolens die verscheen in De Standaard der Letteren van 11 juli 2020.