Het Achterhuis
Amsterdam, 12 juni 1942. Voor haar dertiende verjaardag krijgt het Joodse meisje Anne Frank een rood-witgeruit poëziealbum cadeau. Ze begint meteen een dagboek: ‘Ik zal hoop ik aan jou alles kunnen toevertrouwen.’ Kort daarna moeten Anne en haar familie zich verstoppen voor de Duitse bezetter. Na ruim twee jaar onderduiken worden ze toch gedeporteerd.
Anne Frank heeft de Tweede Wereldoorlog niet overleefd. Haar dagboek wel. Het is een uniek, persoonlijk getuigenis van een Joodse onderduikster, met grote literaire waarde. Anne Frank herschreef haar dagboek namelijk, met het oog op publicatie als de oorlog eenmaal voorbij zou zijn. Het Achterhuis werd het meest gelezen Nederlandstalige boek ter wereld.
Links
Van dagboek naar roman
‘Lieve Kitty’: aan die fictieve vriendin adresseert Anne Frank haar observaties en bespiegelingen, die ze opvat als brieven. Daarin doet ze verslag van ruim twee jaar opgesloten leven, met acht mensen in drie kamers in een krap achterhuis. Ze zitten op elkaars lip en het eten is karig: ‘Ongelooflijk zoals boerenkool die waarschijnlijk een paar jaar oud is, stinken kan!’ Anne Frank schrijft ook over de politiek, de oorlog en de nakende bevrijding: ‘O Kitty, het mooiste aan die invasie is dat ik het gevoel heb, dat er vrienden in aantocht zijn’, noteert ze hoopvol op 6 juni 1944, D-day.
Tegelijk analyseert Anne Frank zichzelf: ‘Ik heb een sterk uitkomende karaktertrek die iedereen die me lang kent, moet opvallen, en wel m’n zelfkennis.’ Ze verkent haar eigen geestelijke evolutie, van ‘bakvis’ tot aankomend schrijfster. Maar ook hoe ze lichamelijk verandert tussen haar dertiende en vijftiende jaar houdt ze nauwkeurig bij. Ze wordt ongesteld en onderzoekt haar eigen lichaam tot in detail. Die passages zal ze bij de herwerking echter niet behouden.
Voortekenen van een grote schrijfster
Anne Frank droomt ervan om journaliste of schrijfster te worden. Ze heeft eerder al sprookjes geschreven, houdt een ‘Mooie-zinnen-boek’ bij en werkt naast haar dagboek aan een roman.
‘Ik moet werken, om niet dom te blijven, om verder te komen, om journaliste te worden, want dat wil ik! Ik weet dat ik kan schrijven. Een paar verhaaltjes zijn goed, m’n Achterhuis-beschrijvingen humoristisch, veel uit mijn dagboek spreekt, maar… of ik werkelijk talent heb, dat staat nog te bezien’, wikt en weegt ze op 5 april 1944.
Enkele dagen eerder, op 28 maart 1944, horen de onderduikers op de illegale Radio Oranje een toespraak van de regering in ballingschap. Minister Bolkestein kondigt aan dat na de oorlog ‘alle getuigenissen van het lijden van het Nederlandse volk onder de Duitse bezetting verzameld en openbaar moesten worden gemaakt’
Als Anne nog een aanmoediging nodig zou hebben, dan is het deze toespraak wel. In drie maanden tijd herschrijft ze 21 maanden dagboek, om het later te kunnen uitgeven. Daarbij mildert ze de toon hier en daar: ‘Ik ben wijzer geworden en moeders zenuwen zijn wat gekalmeerd.’ Ze lijkt ook minder verliefd op medeonderduiker Peter; sommige beschrijvingen van gebeurtenissen maakt ze stilistisch sterker, en de seksuele passages laat ze weg.
‘De omwerkingen die Anne in 1944 op haar dagboek toepast, tonen haar grote talent. Als Anne Frank de oorlog zou hebben overleefd, zou ze ongetwijfeld zijn uitgegroeid tot een grote Nederlandse schrijver’, is te lezen op de website van het Nederlandse Literatuurmuseum. Ook historicus Jan Romein, die het dagboek na de oorlog als een van de eersten onder ogen krijgt, schrijft in Het Parool: ‘Dit meisje toch zou, als niet alle voortekenen bedriegen, een begaafde schrijfster geworden zijn als zij was blijven leven.’
Begin april 1944 staat het besluit van Anne Frank meer dan vast: ‘Ik wil van nut of plezier zijn voor de mensen, die om mij heen leven en die mij toch niet kennen, ik wil voortleven, ook na mijn dood.’
Die profetie komt uit, zij het veel vroeger en pijnlijker dan verhoopt. Op 1 augustus 1944 schrijft ze voor het laatst in het dagboek: ‘Van binnen wijst de reine Anne me de weg, van buiten ben ik niets dan een van uitgelatenheid losgerukt geitje.’ Drie dagen later worden de onderduikers ontdekt en gearresteerd. In de vroege lente van 1945 bezwijkt Anne aan tyfus in het naziconcentratiekamp Bergen-Belsen. Haar dagboek blijft achter in Amsterdam. Annes vader Otto is de enige van het gezin die terugkeert uit de kampen. Hij zal voor een eerste uitgave zorgen in 1947. Het Achterhuis is sindsdien een van de meest gelezen en vertaalde boeken ter wereld.
Verwante titels
-
Meer weten?
Meer over Anne Frank, haar leven in het achterhuis en het dagboek:
Anne Frank in de Canon van Nederland:
https://www.canonvannederland.nl/nl/annefrank
Het dagboek van Anne Frank op de UNESCO-lijst ‘Memory of the world’:
https://www.unesco.org/en/memory-world/diaries-anne-frank
De tv-reeks A small light met Miep Gies als centrale figuur:
https://www.youtube.com/watch?v=nsuk8ThvnpM
Over Etty Hillesum was er in 2022 een tentoonstelling in het Joods Museum in Amsterdam, bekijk een reportage met biografe Judith Koelemeijer: