50 (+1) essentiële werken uit de Nederlandstalige literatuur

"Ik ken nauwelijks meer intense, muzikale, extatische, hartstochtelijke, erotische poëzie dan dit."

De liederen van Hadewijch zijn een unicum in de Europese literatuur van de middeleeuwen. In een tijd waarin schrijven in de eerste plaats betekende: zich inschrijven in een welbepaalde teksttraditie, vermengde zij in haar mystieke liefdesliederen verschillende genres uit verschillende tradities tot iets nieuws. 

"Wat Shakespeare is voor de Engelsen, zou Reynaert voor ons moeten zijn."

In dit klassieke dierenverhaal komen de dieren samen op de hofdag van koning Nobel de leeuw, waar het klachten regent over het wangedrag van Reynaert de vos, de enige afwezige. Dit Vlaamse meesterwerk is sinds zijn herontdekking rotsvast in de canon verankerd gebleven en is volgens sommigen de enige tekst uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis ‘die nog nooit door iemand saai is gevonden’. 

"Wit of zwart, oud of jong, man of vrouw: de transformaties maken dat velen zich kunnen identificeren met deze avontuurlijke ridder."

De Arthurromans spreken al eeuwenlang tot de verbeelding, maar tussen al die ridders en avonturiers is er maar één zwarte ridder: Moriaen. Zijn verhaal – bijna 800 jaar oud, maar verrassend actueel – toont hoe het Arthurgenre ruimte biedt voor transformatie, diversiteit en nieuwe perspectieven.

“De stijl is soepel, het ritme levendig, en de spanning wordt perfect opgebouwd. Het is een verhaal dat zijn middeleeuwse publiek wist te boeien – en ons nog steeds.”

Karel ende Elegast is een spannend, magisch-realistisch verhaal en het bekendste werk uit de Middelnederlandse Karelepiek. Met slechts 1400 verzen is het een van de weinige volledig bewaarde ridderverhalen uit deze traditie. 

“De dichter van Beatrijs verstond de kunst om vroomheid en vertelling samen te smelten tot echte literatuur.”

De wijdverspreide en aanhoudende populariteit van de Beatrijs getuigt van de meeslepende kracht van deze tekst, die niet alleen een publiek verdient om zijn literaire waarde, maar ook als het vroegste verhaal in de Nederlandse letterkunde met een vrouwelijk hoofdpersonage. 

“Dit stuk munt ver boven zijn gelijken uit.”

Het tragische liefdesverhaal tussen Lanseloet en Sanderijn blijft tot op vandaag intrigeren, zowel door de noodlottige ondergang van Lanseloet, die te laat tot inzicht komt, als door de kracht en oprechtheid van het vrouwelijke hoofdpersonage.

"Geen ontroerender gedicht in de Nederlandse poëzie van de middeleeuwen dan het Egidiuslied."

Het Gruuthuseliedboek is een omvangrijk handschrift dat omstreeks 1400 in Brugge ontstond en een unieke inkijk biedt in de cultuur van de stedelijke elite in het laatmiddeleeuwse Brugge.

“Een meesterwerk in zijn eenvoud.”

Het toneelstuk Den Spyeghel der Salicheyt van Elckerlijc behandelt een even eenvoudig als universeel gegeven: wat doe je als je plotseling te horen krijgt dat je zeer binnenkort gaat sterven? Hoe neem je, met je lichamelijke vermogens nog intact en bij volle bewustzijn, afscheid van het leven en van de mensen en dingen die je daarin hebben vergezeld?

"Zonder twijfel is Mariken van Nieumeghen de meest tot de verbeelding sprekende vrouw in de laat-Middelnederlandse letterkunde."

Een jonge vrouw leeft zeven jaar samen met de duivel, krijgt vervolgens berouw en slaagt er door middel van boetedoening in om vergiffenis van haar zonden te bekomen. 

“Nooit is er in de Nederlandse taal hartstochtelijker over de liefde geschreven dan door Anna Bijns.”

Anna Bijns zette haar verontwaardiging over tijd en zeden om in een omvangrijk literair oeuvre. Ze blonk uit in het refrein, een veeleisende dichtvorm en het lyrische meesterstuk van de rederijkers, de toonaangevende literatoren van haar tijd.

"Dit hoogtepunt uit de Nederlandse emblematiek is ook een belangrijk keerpunt voor het vrouwelijke schrijverschap in de Nederlandse literatuurgeschiedenis."

Het summum van de woord-beeldkunst die bloeide in de vroegmoderne Nederlanden: een embleembundel van vader én dochter Roemer Visscher. Literatuur over het dagelijks leven, met na 400 jaar nog altijd bruikbare levenswijsheid.

"Een van de levendigste en grappigste toneelstukken uit de Nederlandse literatuur."

In de Spaanschen Brabander draait alles om bedrog, schone schijn en de dunne grens tussen slim en naïef. Maar wie neemt nu eigenlijk wie beet?

“In Hooft klinkt de taal als marmer.”

De vuistdikke en fraai verzorgde bundeling Gedichten uit 1636 biedt een staalkaart van het veelzijdige oeuvre van een van de populairste schrijvers uit de zeventiende eeuw.

"Vondel, dat is de slam poet van de zeventiende eeuw!"

In deze vlammende opvoering van de strijd tussen goed en kwaad voert Vondel meteen ook de meest indrukwekkende versie van de duivel in de Nederlandstalige literatuur ten tonele.

"Wat een eigenwijze vrouwen, wat een leuke lui."

Geen enkel ander boek van schrijversduo Betje Wolff en Aagje Deken had zoveel succes als de Sara Burgerhart, die algemeen beschouwd wordt als de eerste Nederlandse briefroman. Het boek was bovendien uniek in de achttiende eeuw omdat het hoofdpersonage een vrouw was.

“Conscience deed meêr dan zijn volk te leeren lezen: hij gaf het weer het bewustzijn van de persoonlijkheid.”

De Leeuw van Vlaanderen is in onze literatuurgeschiedenis het schoolvoorbeeld van de historische roman gebleven: een meeslepend oorlogsverhaal vol trots, dapperheid, samenwerking tussen de sociale klassen in een dynamische en vrijheidslievende maatschappij, gekruid met romantische liefde en gruwelijke geweldtaferelen. 

"Max Havelaar, het boek dat een einde maakte aan het kolonialisme."

Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij is de opzienbarende roman van Multatuli waarin hij scherpe kritiek uitte op het Nederlandse koloniale beleid in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. 

"Frederik van Eeden was een van de weinige Nederlandse schrijvers die werkelijk poëtisch konden denken en schrijven."

De kleine Johannes is een bildungsroman, waarin het kind Johannes afscheid neemt van zijn kindertijd, de wijde wereld leert kennen, onder de onttovering van die wereld lijdt, en zich ten slotte verzet tegen een al te wetenschappelijke en cynische kijk.

"Er is geen Hollands gedicht dat zo ongegeneerd mooi wil zijn als Mei. En geen dat het zó goed lukt."

‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’. Weinig regels liggen zo diep verankerd in het collectieve geheugen van Nederlandstalige lezers als de eerste versregel van het lange gedicht Mei. 

“Ik hou van u omdat u een genadeloze compromisloze koortsige experimentele onbevreesde sjamanistische woordkunstenaar was…”

Rijmsnoer uit 1897 is een indrukwekkende verzameling van 231 virtuoze gedichten die volgens de maanden van het jaar geordend zijn. Gezelle haalt daarbij alle mogelijke literaire middelen uit de kast op het gebied van ritme, klanksymboliek, metriek, strofebouw en typografie. 

"Zijn werk blijft tijdloos en universeel, ook nu de leefwereld die hij beschrijft op sommige vlakken onherkenbaar veranderd is."

Het gezin Van Paemel bracht de diepe kloof tussen de sociale standen en de onmenselijke armoede van de uitgeperste plattelandsbevolking aan het licht. De vermenging van die diepe tragiek met de voor Buysse zo typerende, ontspannende humoristische elementen maken het stuk ook vandaag nog steeds aantrekkelijk.

"Er valt niet te ontkomen aan de virtuositeit waarmee hij uitdrukking gaf aan waar het in de poëzie om gaat: de existentiële verworpenheid."

Het poëziedebuut van Karel van de Woestijne wordt erkend als een belangrijke vernieuwende bundel en getuigt van een meesterschap dat gerust met dat van Guido Gezelle kan wedijveren.

"In geen ander boek toont Couperus zo beklemmend hoe het verleden als een schaduw over het heden blijft hangen."

Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan… is een vintage Couperusroman. Heel wat typische Couperusthema’s worden met veel stilistische bravoure samengeknoopt tot een veelstemmig verhaal over een oude Haagse familie die gebukt gaat onder de steeds terugkerende, spookachtige ‘dingen’ uit het verleden.

"Dat iemand dit 120 jaar geleden zo heeft opgeschreven, en dat dit zo herkenbaar blijft, dat vind ik diep troostend."

Een revolverschot is een indringende psychologische roman vol contrasten – tussen humor en horror, het verhevene en het aardse – en vormt een donker hoogtepunt uit het latere oeuvre van Virginie Loveling.

"Lees, je zult lachen, maar ook diep ontroerd worden."

Pallieter is een verrukkelijke ode aan het pure leven. Meer dan een verhaal is het een ervaring die als geen enkele andere Vlaamse roman wereldwijd zoveel lezers wist te raken.

“Nescio is de enige Nederlandse schrijver bij wie ik jaloers ben dat ik niet hem ben.”

De verhalen van Nescio zijn ontroerend en soms tragisch, maar ze worden verteld met een groot relativeringsvermogen. De lichte en nuchtere toon maakt de schrijver ook na meer dan honderd jaar nog een inspirerende gesprekspartner.

"Ik was een jaar of vijftien en ik was overdonderd. De combinatie van klanken, de wilde energie... "

De reclametekst die Van Ostaijen zelf schreef voor Bezette Stad biedt eigenlijk nog altijd de beste samenvatting van wat de lezer te wachten staat: “onmisbaar gelijk een kookboek / ‘Wat ieder meisje weten moet’”.

"Dit behoort tot het beste van wat ooit in het Nederlands geschreven werd. Grootse literatuur over de menselijke nietigheid."

Stijn Streuvels was, vooral tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw, een van de belangrijkste Vlaamse schrijvers. Het leven en de dood in de ast wortelt in de Vlaamse klei, maar is onversneden wereldliteratuur.

"Eva is geschreven in een taal die zo rijk is aan beelden, zo scherp van gedachten, zo tekenend in haar beschrijvingen, dat het onmogelijk is iets anders te doen dan in ademloze bewondering doorlezen."

In deze zinderende bewustzijnsroman volgen we de jonge vrouw Eva en haar innerlijke tweestrijd tussen lichamelijke verlangens en de filosofische drang om het leven – binnen zichzelf en in de wereld – te doorgronden.

"Zijn belang is niet te overschatten. Op zijn eentje heeft hij het Nederlands herontdekt. Het is de beste schrijver van ons taalgebied. Lezen en herlezen. Er staat geen maat op."

In het bondige en intrigerende oeuvre van de nog altijd populaire Willem Elsschot neemt de novelle Kaas uit 1933 een belangrijke plek in. Ook Elsschot zelf vond Kaas zijn ‘meest geslaagde boek’.

“Nijhoff was de meester van de gedachte in de vorm. In ‘Nieuwe gedichten’ is hij op zijn hoogtepunt.”

Met zijn Nieuwe gedichten uit 1934 publiceerde Martinus Nijhoff een bundel die, zoals de titel aangeeft, in hoge mate vernieuwend was en die een aantal klassiekers bevat die niet meer weg te denken zijn uit de Nederlandstalige poëzie.

"Onverwoestbare zinnen"

Elias of het gevecht met de nachtegalen verwierf door zijn gave vorm, beknoptheid en geraffineerde taal algauw een klassieke status en blijft een van de mooiste Nederlandstalige romans over de kindertijd. 

"Het was de eerste keer dat ik taal zo stomend en gulzig zag. Die kennismaking was zo overweldigend."

Houtekiet, de roman uit 1939 van Gerard Walschap, handelt over de oprichting van het dorp Deps – officieel ‘de Hespe’ – door de zwijgzame maar eigenzinnige natuurman Jan Houtekiet. 

"Ik ben ervan overtuigd dat je haar poëzie aan mensen kan geven die het niet meer zien zitten en dat ze zich nadien beter voelen.”

Parken en woestijnen is een indrukwekkende debuutbundel, waarin alledaagse momenten plotselinge diepte krijgen. Met heldere, toegankelijke taal vangt Vasalis de spanning tussen orde en chaos, gevoel en verstand. Een tijdloze bundel vol ingetogen emotie en filosofische reflectie.

"Met alle respect voor Salinger, maar De avonden is zoveel beter."

De avonden, een dolkomische roman waarin niets gebeurt, maakte Nederlandse literatuurliefhebbers duidelijk dat de Tweede Wereldoorlog alle vormen van idealisme bij de jongere generatie gefnuikt had. 

"Een getuigenis van de menselijke geest. Iedereen zou dit minstens één keer moeten lezen."

Anne Frank heeft de Tweede Wereldoorlog niet overleefd. Haar dagboek wel. Het is een uniek, persoonlijk getuigenis van een Joodse onderduikster, met grote literaire waarde. 

"Oeroeg is een sensibel geschreven lied van weemoed en verlangen."

De beroemde novelle van Hella Haasse gaat over een onmogelijke vriendschap in Nederlands-Indië in tijden van (de)kolonisering, maar ook over verloren onschuld in een onttoverde wereld.

"Hij schreef in het Boons, en dat is jazz, geen dialect. Het was nooit gehoorde muziek in onze letteren."

In De Kapellekensbaan (1953) en het vervolg, Zomer te Ter-Muren (1956), toont Louis Paul Boon de desintegratie en destructie van het naoorlogse, moderne bestaan. Verteller Boontje stelt daarom zijn boek open voor anderen, zodat het uitgroeit tot een jungle van verhalen, waardoorheen zich als een onverbiddelijke pageturner de roman slingert die de auteur zich oorspronkelijk had voorgenomen te gaan schrijven. 

"Gerhardt schrijft in een geciseleerde taal die overeind staat als een tempel en glanst als een diamant."

Het levend monogram is een monument van verzet en verzoening, een bundel uit vier delen waarin Gerhardts dichterschap via pijn en ervaring een sprong maakt naar volle rijpheid, waarin de dichteres uiteindelijk haar plaats vindt in een groter, tijdloos monogram van roeping en traditie.

"Het mooiste en het lelijkste heeft Claus hier in woorden gevat, waardoor het begrip 'gedicht' ineens een andere invulling krijgt."

Bij zijn verschijning werd de bundel De Oostakkerse gedichten door vrijwel alle critici in Noord en Zuid beschouwd als een absoluut hoogtepunt van de experimentele poëziepraktijk. Claus werd zelfs uitgeroepen tot ‘de keizer van de Vlaamse experimentelen’, de evenknie van Lucebert. 

"Die ogenschijnlijke simpelheid getuigt van meesterlijk schrijven. Simpel schrijven is eigenlijk heel moeilijk.”

Het bittere kruid is een menselijk document van een uitzonderlijk gehalte waarin met een maximum aan soberheid de ondergang van een Joodse familie tijdens het nazibewind is opgetekend.

"Michiels heeft me verknoeid. Ik kon daarna nooit meer gewoon van a tot z lezen. [...] Eigenlijk gaat het boek niet over oorlog, het boek is oorlog."

Het boek alfa is een overrompelende taalconstructie waarmee Michiels de ongebreidelde gedachtestroom van een twijfelende schildwacht weergeeft. Het is een gloeiende ode aan de verbeelding, de liefde en de taal, maar stelt tegelijk de kracht daarvan in vraag.

"De taal is droog; de sokken zijn nat; het kompas is zoek. Een meesterwerk."

In Nooit meer slapen volgen we een jonge geoloog die tijdens een expeditie in Noorwegen op zoek is naar roem, maar strandt in een uitzichtloze zoektocht vol tegenslag, twijfel en eenzaamheid. Een existentiële roman over falen, zinloosheid en de ongrijpbaarheid van de waarheid.

"Burnier was een strijder, een intellectueel die haar verantwoordelijkheid nam."

Het jongensuur is niet alleen een uniek gecomponeerde oorlogsgetuigenis, maar gaat ook over genderidentiteit, emancipatie en verlies, en over hoe je werkelijk jezelf kunt zijn.

“Pluk is een van de mooiste kinderboekfiguren ooit. Hij is zachtaardig én doortastend, en maakt de wereld beter zonder te preken.”

Pluk van de Petteflet van Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp was in 1971 een eigentijds jeugdboek, geestig, stout en actueel. En dat is het nog altijd.

"Een echt bijzonder boek uit de jaren 1970? Dubbelspel van Frank Martinus Arion. Dat is een boek dat met kop en schouders boven de rest uitsteekt."

De roman Dubbelspel is een onversneden antikoloniale roman vanuit zwart perspectief, een bijtende aanklacht tegen enerzijds het kolonialisme en anderzijds de traditionele man-vrouwverhouding.

"Door Herman De Coninck ben ik op een diepere manier beginnen omgaan met taal en heb ik een soort van eigen stijl ontwikkeld."

Met een klank van hobo is een bundel waarin Herman De Coninck een innerlijke zwerftocht maakt door zijn verleden en heden. Zijn elegante worsteling met la condition humaine is tijdloos herkenbaar en troostend.  

"Niet geschikt voor gevoelige lezers, maar een onvergetelijke ervaring."

Bezonken rood is alles ineen, van moederboek over kampliteratuur tot autobiografisch bildungsverhaal, een uitzonderlijk samenspel waarbij de uitzonderlijkheid zelf een onderwerp vormt van de roman.

"Als lezer bevind je je gewoon in die woonkamer van Maarten Klein en Vera: je voelt mee, je denkt mee, je zit daar tussen hen in."

De roman Hersenschimmen is een kroniek van een snelle geestelijke aftakeling. De Nederlandse auteur J. Bernlef weet dat proces van binnenuit te vatten, door het originele vertelperspectief van de Alzheimerpatiënt zelf. Een sterk staaltje empathie én schrijfkunst.

"Dit is een boek dat ik trager ben beginnen lezen omdat ik niet wilde dat het stopte."

Een psychologische roman, een filosofische roman, een tijdroman, een ontwikkelingsroman, een avonturenroman en een alles overkoepelend mysteriespel waarin alle thema’s en obsessies uit het werk van Harry Mulisch bijeenkomen.

Welke blinde vlekken ontdekten lezers in onze lijst?