Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart
Het thema van Sara Burgerhart is actueler dan ooit. Een meisje dat opgroeit in een strenggelovig milieu maakt zich los van dat milieu, maar wordt dan het slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Tegen de listen van een schoft uit de hoogste kringen is ze niet gewapend. Het boek is een aanklacht tegen orthodoxe gelovigen, omdat meisjes in die kringen niet genoeg bagage meekrijgen om kritisch naar de maatschappij te kijken. Tegelijk is het een pleidooi voor vrouweneducatie.
In de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart haken auteurs Betje Wolff en Aagje Deken een eenvoudige plot vast aan een ingewikkeld samenspel van personages, milieus en opvattingen. Sara groeit op bij liefdevolle ouders in een burgermilieu. Haar vader sterft onverwachts als ze twaalf is. Ze moet nog zeventien worden als ook haar moeder overlijdt. Ze krijgt onderdak bij een tante, maar vanuit haar vrome geloof veroordeelt die alles wat ook maar iets met vermaak of luxe te maken heeft. Na een felle aanvaring met haar tante verlaat Sara het huis. Ze komt terecht in een kosthuis voor jonge meisjes.
Daar wonen ‘savantes’: vrouwen die ermee pochen heel geleerd te zijn en die neerkijken op Sara. Maar er zijn ook oppervlakkige meisjes die zich alleen met make-up, kleding en uitgaan bezighouden en die haar beïnvloeden. Er komt veel bezoek: jonge nette burgermannen, onder wie Cornelis Edeling, die valt op Sara. Ze leert ook een zogenaamde ‘petit-maître’ kennen: een verwijfde jongen die veel uitgaat en Sara meeneemt. Een zekere R. bezoekt het huis ook. Hij is een losbol van adel, die Sara overhaalt om met hem mee te gaan naar een buitenhuis. Daar wil hij haar verleiden. Als zij tegenstribbelt, probeert hij haar met geweld te overmeesteren. Sara ontloopt de verkrachting op het nippertje, weet het huis te ontvluchten en komt ontdaan terug in het kosthuis. Na enige tijd geeft ze zich over aan de avances van de brave en degelijke Edeling. Wanneer zij hem vertelt wat haar is overkomen, eist hij dat ze hierover zwijgt tegenover anderen om haar eer te redden. Een huwelijk volgt.
De moraal is duidelijk: jonge wilde meisjes die niet verstandig opgevoed worden, zijn niet voorbereid op listen, en vallen in handen van schurken. Door scha en schande worden ze wijzer en kunnen ze uiteindelijk bewust kiezen voor hun toekomst.
(On)deugd en taalrijkdom in de briefroman
De auteurs wilden een écht Hollandse roman schrijven, die zich afspeelt in de stad Amsterdam, in een milieu dat herkenbaar was voor hun lezers. Het wemelt in Sara Burgerhart dan ook van de personages uit alle lagen van de maatschappij. Alle deugden en ondeugden komen aan bod: hebzucht versus vrijgevigheid, overdreven vroomheid versus tolerantie, maar ook kwaadsprekerij, spotzucht, vleierij, bekrompenheid, dronkenschap, spilzucht, seksuele driften, bezadigde ouderdom, vergevingsgezindheid, kwaadaardigheid… Het bijzondere is dat dit alles niet van buitenaf beschreven wordt, maar blijkt uit de woorden van de personages zelf.
De briefroman bood die mogelijkheid. Wolff en Deken horen bij de eersten in Nederland die dit genre toepasten. Er zijn in totaal 24 brievenschrijvers in het boek. In 175 brieven tonen die hun eigenschappen in een taal die heel tekenend is voor hun gedachtewereld. De vromen hebben hun eigen taaltje, met veel verkleinwoorden om hun bekrompen denken te tonen. Sara heeft een heel plastisch taalgebruik met veel emoties en uitroepen. De petit-maître doorspekt zijn brieven met Franse uitdrukkingen, de heer R. struikelt over onvoltooide zinnen in zijn woede over de mislukking van zijn plan. Buitengewoon trefzeker weten de auteurs gebruik te maken van de rijkdom van de taal.
Het stilistische vermogen van Wolff en Deken én hun analyse van de toenmalige maatschappij werden meteen herkend. Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart kreeg lovende recensies en er verschenen na 1782 tientallen herdrukken. Geen enkel ander boek van hen had zoveel succes als deze roman, die meestal eenvoudig ‘de Sara Burgerhart’ genoemd wordt.
Meer lezen
-
Aanbevolen editie(s)
Betje Wolff en Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart. Benthuizen: Astoria, 2018. [deze uitgave is herspeld]
Betje Wolff en Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart. Hertaald door Tonnus Oosterhoff. Groningen: Kleine Uil, 2021. [deze uitgave is hertaald]
-
Vertalingen
Histoire de Mademoiselle Sara Burgerhart. Frans. Vertaald uit het Nederlands door Henri Rieu naar de tweede druk. Lausanne: François Grasset, 1987. Vier delen.
Histoire de Mademoiselle Sara Burgerhart. Frans. Vertaald uit het Nederlands naar de tweede druk. Paris: J. Hilaire, 1788. Vier delen. [identiek aan vorige vertaling].
Sarah Burgerhard. Eine niederländische Geschichte aus dem bürgerlichen Leben. Duits. Vertaald (waarschijnlijk vanuit de Franse vertaling) door N.N. Leipzig: Weygandschen Buchhandlung, 1789.
Sara Reinert. Eine Geschichte in Briefen, dem schönen Geschlechte gewidmet. Duits. Vertaald door N.N. Berlin und Stettin: Friedrich Nicolai, 1796. Vier delen. Herdruk in 1806.