Lucifer

Wat een schande, dat zo’n toneelschrijvertje mensen de rol van engelen wilde laten vertolken en de diepste geheimen van de godsdienst ‘op een vleselijke manier’ voor het voetlicht bracht. In boekvorm mocht de tragedie zich na het verbod wel in acht snel opeenvolgende drukken verheugen. Het verbod bracht de melancholische maar strijdlustige dichter niet van zijn stuk: op hoge leeftijd schreef hij nog de meesterlijke tragedies Jephta (1659) en Adam in ballingschap (1664).

Hoogmoed als ultieme zonde

Vondel beperkte zich in Lucifer tot één enkele regieaanwijzing: ‘Het toneel is in den hemel.’ In de hemel komt de hoogste, meest geliefde engel, Lucifer, in opstand tegen God, uit afgunst op de pas geschapen mens. Uit die afgunst en hoogmoed van Lucifer ontstaat al het kwaad in de wereld, want Lucifer sleept in zijn val ook de mens mee. Met deze tragedie ging Vondel dus naar de kern van de zaak. Hij koos niet een verrader, maar de verrader als hoofdpersoon, niet een of andere historische ramp, maar het oerkwaad als onderwerp. De schrijver ging daarvoor niet over een nacht ijs: hij las de belangrijkste bronnen, de Bijbel en de kerkvaders, om zijn stuk te stofferen.

Vondel creëerde met zijn Lucifer misschien wel het meest indrukwekkende en genuanceerde beeld van ‘de duivel’ in onze letterkunde. Het is niet zo moeilijk voor ons om een zekere sympathie te voelen voor Lucifer. Is hij een edele rebel die zich verzet tegen onrechtvaardigheid? Of wordt hij toch verblind door hoogmoed, eigenliefde en afgunst? Met die andere beruchte duivel, Moenen met het ene oog, uit Mariken van Nieumegehen, is sympathiseren al lastiger. Moenen blijft een klassieke leugenachtige mooiprater en gladjanus. De advocaat van de duivel, de demon Masscheroen, stipt in Mariken aan dat God de mensen alles vergeeft als ze oprecht berouw hebben, terwijl Hij de opstandige engelen/duivels nooit heeft vergeven. Masscheroen vergeet daarbij wel te vermelden dat de duivels ook nooit berouw hebben getoond.