Dubbelspel
De roman Dubbelspel (1973) is een onversneden antikoloniale roman vanuit zwart perspectief. Hij geldt als het hoogtepunt uit het oeuvre van Frank Martinus Arion.
Het boek kende bij verschijnen onmiddellijk succes en werd bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Voor de leescampagne Nederland Leest die in 2006 werd gehouden, werden liefst 725.000 exemplaren van het boek gedrukt, een uitzonderlijke oplage voor een Nederlandstalige roman.
Dubbelspel is een breed toegankelijk boek. Tegelijk is het vernuftig gecomponeerd en is de schriftuur verrassend gelaagd. De roman is, zonder een politiek pamflet te zijn, een bijtende aanklacht tegen enerzijds het kolonialisme en anderzijds de traditionele man-vrouwverhouding.
Arion laat niet na om daarbij ook uitdrukkelijk de kleinere kantjes van zijn gekoloniseerde hoofdpersonages te beschrijven. Net daardoor krijgt Dubbelspel een extra universele en herkenbare dimensie.
Over spel en overspel
Dubbelspel speelt zich af tijdens een zwoele zondag op Curaçao. Vier mannen spelen domino met de nodige drank erbij – het is hun zondagse gewoonte. Ze behoren elk tot een andere ‘klasse’ eilandbewoners. Twee van hen zijn getrouwd en ook hun vrouwen zijn belangrijke personages in de plot van het boek. Vanaf 2006 heeft de auteur trouwens de veelzeggende opdracht ‘aan vrouwen met moed’ toegevoegd aan het boek.
Het vorderende dominospel geeft structuur aan de vertelling, de meanderende gedachten van de personages zorgen voor inzicht in de problemen waarmee ze worstelen en de ingewikkelde klassenverhoudingen kleuren hun gespannen samenzijn. Jaloezie na overspel drijft het verhaal ten slotte naar een climax van moord en zelfdoding.
Frank Martinus Arion had de ambitie om een groot en gevarieerd lezerspubliek te confronteren met zijn inzichten over koloniale onderdrukking en rassen- en vrouwendiscriminatie. Daarom koos hij er bewust voor om een spannende roman zonder al te hoge leesdrempel te schrijven. Hij is wonderwel in dat opzet geslaagd: zijn boek is niet alleen laagdrempelig, maar van een tijdloze hoge literaire kwaliteit. Talrijke hilarische anekdotes geven bovendien extra pigment aan de leeservaring.
Zelf een zwarte mens zijnde, gebruikt Frank Martinus Arion zowel in interviews als in Dubbelspel zonder terughoudendheid het n-woord. Binnen zijn antikoloniale en antiracistische discours beschouwt hij het, net als een aantal andere Caraïbische auteurs van kleur, als een trotse geuzennaam. Hij zet zowel de sterke en sympathieke kanten als de zwaktes en tekorten van zijn personages ruimschoots in de verf. Zo worden ze niet alleen mensen van vlees en bloed, maar wordt ook duidelijk dat het kolonialisme sporen heeft nagelaten in hun denken en handelen.
Een gevecht met de taal
Binnen Frank Martinus Arions antikoloniale denken was de keuze van de taal waarin hij schreef – het Papiaments (de taal van de eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao), dan wel het Nederlands – een prangend dilemma. Hij was ervan overtuigd dat de bevolking van Curaçao zichzelf pas echt kon losmaken van de koloniale heersers wanneer ze zich zowel in omgangstaal, in ambtelijke taal als in cultuurtaal ten volle van haar eigen taal – het Papiaments – zou bedienen. Daarvoor moest echter wel een belangrijke voorwaarde worden vervuld: het Papiaments moest de voertaal worden in het onderwijs. En dat laatste was niet het geval, op Curaçao werden de lessen immers in het Nederlands gegeven.
Frank Martinus Arion was een voorvechter van het Papiaments. Als taalkundige wijdde hij er tal van studies aan en samen met zijn vrouw richtte hij op Curaçao een school op waar in het Papiaments onderwezen werd. Toch koos hij er doelbewust voor om zijn literaire proza in het Nederlands te schrijven. Omdat het de taal was waarin hijzelf en zijn generatiegenoten hun opleiding hadden gekregen, maar ook omdat zijn werk op die manier zowel gelezen zou worden op de Nederlandse Antillen als in het land waarvan ze zich wilden losrukken.
Dat Dubbelspel nu tot de canon van de Nederlandstalige literatuur behoort, toont aan dat hij de juiste keuze maakte. Zijn kritische reflectie op vernedering en onderdrukking blijft, meer dan vijftig jaar na het verschijnen van zijn magistrale roman, weerklank vinden en is nog altijd brandend actueel.
-
Meer lezen
- Hugo Brems, Altijd weer vogels die nesten beginnen, Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005, Uitgeverij Bert Bakker, 2006.
- https://www.literatuurgeschiedenis.org/schrijvers/frank-martinus-arion
- YouTube, Binnenste Buiten, interview met Frank Martinus Arion: https://www.youtube.com/watch?v=WeVCe_s2K2U