-
Vorige
Dichtertje - De Uitvreter - Titaantjes
Nescio
1918 -
Volgende
Het leven en de dood in den ast
Stijn Streuvels
1926
Hoe komt het dat een roman als Tantes, verschenen in 1924, nu – bijna honderd jaar geleden – zo leesbaar blijft? Oók als de toestanden, de leefwereld en de menselijke relaties die Cyriel Buysse (1859-1932) beschrijft, niet meer over de hele lijn herkenbaar zijn of aanleiding geven tot identificatie van de lezer met de personages? Niet meer écht van deze tijd en toch blijvend actueel?
Tantes heeft intussen de status verworven van een klassieke psychologische roman. Zijn succes en betekenis hebben te maken met universeel menselijke waarden en verhoudingen.
Maar er is nog zo veel meer. Buysse is een meeslepend verteller en schrijft een directe, niet door retoriek belaste taal. Hij is een meester in de kunst van het portretteren, waarbij het komische element nooit ontbreekt. Hij is een afstandelijk ironiserend maar tegelijkertijd ook sterk inlevend waarnemer van menselijke gevoelens, van liefde en vreugde, van haat, van leed en onrecht. Hij beschikt over een schrijftechniek die we vandaag als filmisch zouden omschrijven.
Tantes is een meesterlijk gecomponeerde roman die een beeld schetst van een familie waarvan het lot vast blijkt te liggen. Er is mijnheer Dufour, met zijn drie zussen, die de ‘Tantes’ zijn. Mijnheer Dufour heeft vier kinderen: een zoon Max en drie dochters. Deze twee generaties zijn met elkaar verbonden door – weliswaar vrij doorzichtige – parallellen en contrasten. De personages worden bepaald door hun milieu, door hun plaats in het verstikkende dorpsleven en door de normen en waarden van hun tijd. Maar bovenal wordt het lot van de jongeren beheerst door ‘het fortuin’, het geld dat ze van de rijke tantes zullen erven.
Als een van de drie nichtjes verliefd wordt op Raymond, een vriend van Max, stuit ze op het verzet van de Tantes. Raymond, die vindt dat Adrienne recht heeft op léven, wil haar verlossen door haar te ontvoeren, wat leidt tot de hartverscheurende problemen voor het meisje. Uiteindelijk wordt ze krankzinnig. De verliefdheid van het jonge paar en vooral het lijden van Adrienne worden beschreven in termen die vandaag overspannen en ouderwets aandoen, maar de tragiek van haar lot blijft ontroeren.
Dat Buysse niet kiest voor een happy end kan worden geïnterpreteerd als een erfenis van het naturalisme, een literaire stroming rond 1900 die duidelijk zijn vroege werk (bijvoorbeeld de roman Het recht van de sterkste, 1893, en het toneelstuk Het gezin Van Paemel, 1902) heeft gedomineerd. Maar hier houdt hij een pleidooi voor vitaliteit, voor het genieten van het ‘ware, rijke, echte leven’. Wanneer Raymond eindelijk begrijpt dat Adrienne niet meer zal genezen, berust hij in de toestand. De twee andere meisjes komen in opstand tegen de wil van de Tantes.
In het centrum van Buysses romanwereld staat de mens, de mens met zijn gebreken en zwakheden, de mens in zijn strijd om het bestaan. Deze strijd is voor Buysse niet zozeer een strijd met of tegen de natuur als wel een strijd tegen sociale of morele, psychologische onderdrukking.
Tantes werd voor de televisie bewerkt in 1984 en inspireerde ook gestileerde theaterbewerkingen die werden gebracht door amateurgezelschappen.
Lees hier een tekst van Luuk Gruwez over Tantes uit De Standaard der Letteren (25 juli 2020).
Op deze pagina vind je audio- en videomateriaal over Cyriel Buysse en Tantes.
Voor de leraar:
