De Leeuw van Vlaenderen of de Slag der Gulden Sporen (1838) is de eerste van een reeks succesrijke romans waarmee Hendrik Conscience (1812-1883) naam en faam maakte in binnen- en buitenland. De invloed van deze pionier van de Vlaamse literatuur overstijgt het literaire domein. Conscience droeg zelfs bij tot de geletterdheid van het Vlaamse volksdeel in België.
De Leeuw verhaalt het conflict tussen de steden uit het graafschap Vlaanderen en de legitieme Franse vorst in de vroege Middeleeuwen, met als grootse finale de Guldensporenslag te Kortrijk op 11 juli 1302.
De duidelijk goed gedocumenteerde Conscience geeft een nauwkeurig relaas van de feiten, maar hij dikt die met veel verbeelding aan zodat ze een tijdloze symbolische dimensie krijgen. Een feodaal, sociaal en economisch conflict wordt herschapen in een heldhaftige nationale vrijheidsstrijd van Vlamingen tegen Fransen. Hoewel er veel bloed vloeit in deze soms gruwelijke roman, krijgt alles zin en betekenis. Zo wordt de gewelddadige opstand die de Guldensporenslag was, opgevoerd als een wettige en heilige strijd voor een betere toekomst van het vaderland.
De Leeuw van Vlaenderen is meer dan zomaar een historische roman. Door zijn mobiliserende kracht had hij een grote impact op de culturele identiteit van de Vlaamse Belgen. Consciences historische fictie verbeeldt in de spiegel van een topmoment uit het glorierijke verleden het ideaalbeeld van het soevereine en vooruitstrevende België na 1830.
Het eensgezinde optreden van adel, burgerij en het volk, van waaruit Conscience een grote bezielende kracht laat uitgaan, is ook een voorafspiegeling van de democratische samenhorigheid in een moderne natiestaat met het Nederlandstalige, Vlaamse volksdeel als vitale kern. Zo is de roman ook een pleidooi voor de emancipatie van dit Vlaamse volk zonder te vervreemden van zijn eigenheid en verleden. Ook in zijn latere historische romans (De boerenkrijg, Jacob van Artevelde, De kerels van Vlaanderen e.a.) pleit Conscience voor traditie, verzoening én vooruitgang.
Dit optimistische mens- en wereldbeeld is overigens ook terug te vinden in de talrijke zeden- en dorpsromans van Conscience (Wat eene moeder lijden kan, De plaag der dorpen, De loteling etc.), waaruit de lezer het vertrouwen kon putten dat het goede ook in een moderne wereld vol kwalen uiteindelijk zegeviert. In België werd hij daarmee een succesauteur. In het buitenland werd hij geloofd als ‘the Walter Scott of Belgium’. Naar aanleiding van zijn honderdste boek viel hem in 1881 een grootse hulde in Brussel ten deel waar tienduizenden hem vierden als een nationaal symbool.
De roem die Conscience aan deze romans ontleende was niet van eeuwige duur. Met de komst van de kunst-om-de-kunstopvatting raakte Conscience in diskrediet als toonbeeld van een achterhaald schrijverstype dat zich opoffert voor de Vlaamse zaak. Voor de esthetisch ingestelde lezer werd hij in de loop van de twintigste eeuw ongenietbaar. Dit had een bijzonder neveneffect: uitgerekend omdat Conscience in het literaire debat als referentiepunt verdween, kon hij in het cultuurpolitieke domein uitgroeien tot een mythe – ‘Hij leerde zijn volk lezen’ – en tot schepper van een symbolisch universum (geënt op namen, leuzen, voorwerpen en gebaren) dat in de evolutie naar een Vlaamse nationale massabeweging een grote rol speelde.
Uitgerekend de roman De Leeuw van Vlaenderen leverde daarvoor de nodige stof. Zo behoren 11 juli (de Vlaamse feestdag), de klauwende leeuw (wapen van de Vlaamse gemeenschap), de zwart-gele leeuwenvlag, de goedendag, Jan Breydel (een voetbalstadion in Brugge is naar hem genoemd) en de kreet ‘Schild en vriend’ tot het collectieve geheugen van Vlaanderen en de verbeelding van het politiek Vlaams-nationalisme. De leeuw zal niet vlug verdwijnen uit de officiële symboliek die de Vlaamse deelstaat in België hanteert. Tot het collectieve geheugen van Vlaanderen behoren ook de scène uit de roman De Witte (1920) van Ernest Claes waarin de Guldensporenslag wordt nagespeeld (verfilmd door Robbe de Hert in 1980), het mooie stripalbum van Bob de Moor uit 1952 en de film De Leeuw van Vlaanderen uit 1984 in een regie van Hugo Claus. Noem eens een andere roman die zoveel invloed heeft gehad!
Vertalingen
Conscience, Hendrik. Der Löwe von Flandern Duits / vert. uit het Nederlands door Maximilian Vonderheidt. Lampertheim: Kuebler Verlag, 2016. Fictie, paperback. Vert. van De leeuw van Vlaenderen, of De slag der Gulden Sporen. Antwerpen: De Cort, 1838. Aanwezig in bibliotheek Nederlands Letterenfonds.
Conscience, Hendrik. The lion of Flanders Engels / vert. uit het Nederlands door n.n.. New York: P.F. Collier & Son, 1901 (The Foreign Classical Romances). Fictie, gebonden. Vert. van De leeuw van Vlaenderen, of De slag der Gulden Sporen. Antwerpen: De Cort, 1838. Inl. A. Schade van Westrum; 2 dln. Aanwezig in bibliotheek Nederlands Letterenfonds.
Conscience, Hendrik. Le Lion de Flandre Frans / vert. uit het Nederlands door n.n.. Paris: Copernic, 1979. Fictie, Vert. van De leeuw van Vlaenderen, of De slag der Gulden Sporen. Antwerpen: De Cort, 1838. Aanwezig in bibliotheek Vlaams Fonds voor de Letteren.
Voor de leraar:
