Kies je taal:

Liederen
Hadewijch


± 1240, liederen
Hadewijchcover2 Liederen

Alle 45 liederen van Hadewijch (ca. 1240) handelen over één enkel thema, de minne, de liefdesrelatie tussen de menselijke ziel en haar goddelijke geliefde. Bij Hadewijch is het voorwerp van haar liefde geen man of mens, maar God.

ontdek het zelf lees online in de bib media

Dat plaatst haar in de traditie van de liefdesmystiek, een nieuwe vorm van spiritualiteit die in de twaalfde eeuw in kloosters in Frankrijk was ontstaan en in de dertiende eeuw in het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik ook leken en vrouwen inspireerde.

Het is in die zogenaamde ‘religieuze vrouwenbeweging van de dertiende eeuw’ dat we Hadewijch moeten situeren. Haar historische identiteit is niet bekend. Hadewijchs teksten bevatten zo goed als geen biografische gegevens, en er zijn slechts twee middeleeuwse bronnen die naar haar verwijzen. Daarin wordt ze omschreven als een lerares die anderen hielp om spirituele volmaaktheid te bereiken en boeken schreef die de goddelijke waarheid bevatten.

Hadewijch schreef in functie van haar sociale rol als spiritueel leidster. In een tijd waarin schrijven over religieuze zaken voorbehouden was aan de Latijngeschoolde clerus hadden teksten van vrouwen weinig overlevingskansen, zeker als ze in de volkstaal geschreven waren. Het is dus best bijzonder dat er handschriften zijn overgeleverd met Hadewijchs verzamelde werk. Het is door de grote spirituele waarde die eraan werd toegekend dat haar Liederen, Visioenen en Brieven werden gebundeld en in kloosterbibliotheken werden bewaard.

Vooromslag (fragment) van Hadewijchs 'Strofische gedichten' (editie 1961)

Sinds de herontdekking van haar oeuvre rond het midden van de negentiende eeuw wordt Hadewijch in de eerste plaats gewaardeerd als schrijfster. Samen met Hendrik van Veldeke en Beatrijs van Nazareth staat ze aan de dageraad van de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Opvallend is haar grote genrebewustzijn en de eigenzinnige manier waarop ze profane en religieuze genres met elkaar vermengde tot mystieke literatuur die uniek genoemd mag worden in de middeleeuwse Europese literatuur.

Voor haar liedteksten liet ze zich inspireren door de Noord-Franse trouvèrelyriek. In het hoofse minnelied zingt een ridder-minnaar over de Dame wier wederliefde hij hoopt waard te zijn. Hadewijch verplaatst deze profane liefdesrelatie naar een spiritueel kader. De Dame is bij haar God en heet Minne. De menselijke ziel is als een ridder-op-queeste die Minne wil vinden door zelf louter minne te worden. Daartoe moet de ridder-minnaar alle gevoelens en overtuigingen die vreemd aan de liefde zijn achter zich laten en elk moment opnieuw volledig voor de minne kiezen.

Om het avontuur van de mystieke liefde te beschrijven gebruikt Hadewijch beklijvende woorden. Het heftige verlangen van de ziel naar Minne noemt zij orewoet; het genot van het samenzijn met Minne ‘gebruken’ (genieten); de pijn van het gemis ‘gebreken’. Zolang de mens op aarde leeft, wisselen gebruken en gebreken, vreugde en pijn, dag en nacht elkaar noodzakelijkerwijs af. De volgroeide mysticus weet echter dat die tegenstellingen slechts schijn zijn en dat achter alle aardse opposities de ene, eeuwige Minne schuilt.

Fragment uit een handschrift met liederen van Hadewijch (via MOOC Middelnederlands)

Recent musicologisch onderzoek heeft aangetoond dat Hadewijchs strofische gedichten (zoals de liederen tot voor kort werden genoemd) in feite liedteksten zijn. Veruit de meeste liederen zijn gedicht op rijmschema’s die ontleend zijn aan het Noord-Franse chanson. Daarnaast hebben ook religieuze liedvormen als de hymne en sequens Hadewijch geïnspireerd. Van een aantal liederen konden de melodieën worden gereconstrueerd.

Ze staan nu op het repertoire van gereputeerde gezelschappen als Graindelavoix en Psallentes en worden geregeld uitgevoerd. Hadewijchs lyriek wordt niet alleen opgevoerd maar inspireert ook tot nieuw werk. In de bundel De buitendeur (2014) van toenmalig Dichter des Vaderlands Charles Ducal het gedicht ‘Hadewijch’ waarin de auteur de orewoet evoceert. De Nederlandse schrijfster Emy Koopman debuteerde in 2016 met Orewoet, een roman over ‘de vloeibare scheidslijn tussen begeerte en waanzin’, zo stelt de flaptekst.

Op deze pagina vind je heel wat filmpjes met samenvattingen en andere informatie over Hadewijch.

Meer weten?

Klara maakte een prachtige podcast over de literaire canon. Vijftig lezers vertellen daarin over hun favoriete canonwerk. In deze aflevering hoor je professor middeleeuwse literatuur Veerle Fraeters over de Liederen van Hadewijch

Adrie Lint maakte een volledige website over het leven en werk van de Hadewijch.

De liederen van Hadewijch zijn o.m. te vinden in deze edities:

  • Van Mierlo, Jozef (ed.), Hadewijch. Strophische Gedichten. I. Tekst en commentaar. 2. Inleiding (Leuvense studieën en tekstuitgaven 13). Antwerpen e.a.: Standaard-Boekhandel, 1942.
  • Hadewijch. Liederen. Uitgegeven, ingeleid, vertaald en toegelicht door Veerle Fraeters en Frank Willaert, met een reconstructie van de melodieën door L.P. Grijp. Groningen: Historische Uitgeverij, 2009.

Vertaalde versies van haar liederen vind je in deze publicaties:

  • Hadewijch. Minne is wonderzoet in al haar stormen. Een keuze uit de Mengeldichten en Strofische Gedichten van Hadewijch. Hertaling door Lucienne Stassaert. Leuven: P, 2002.
  • Hadewijch, Liefdesliederen. Uit het Middelnederlands vertaald door Jan Kuijper, met een nawoord van Rosita Steenbeek. Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2010.

Uitstekende bronnen voor meer achtergrondliteratuur zijn:

Om te beluisteren:

  • Pacxken van Minnen. Middeleeuwse muziek uit de Nederlanden, Camerata Trajectina, 1992.
  • Poissance d'amours - Mystics, Monks & Minstrels in 13th century Brabant. Ensemble Graindelavoix onder leiding van Björn Schmelzer, 2008.
  • Hadewijch, Liederen. 4CD-luisterboek bezorgd door Veerle Fraeters en Frank Willaert. Amsterdam: Rubinstein, 2009.
  • Via vogala.org: Lied 40 en Lied 45.

Voor de leraar:

Tot slot:

  • Schrijver Peter Verhelst kiest in 'Passage' (De Morgen, 10/02/2016) een fragment van Hadewijch
  • In Michiel Cox' debuutroman 'Messias van niks' is een heel dorp in de ban van een hedendaagse incarnatie van Hadewijch.
Liederen

Context